Minung nih kan chim tawnmi cu hngakchia thinlung cu tial
rihlomi, catlap karo bantuk a si kan ti; cucu a hmannak zawn a tampi ve ko
nain, kan Bible nih cun “sualciain hrin ka si, kanu nih a ka pawi ah khan,
misual ka si cang” ( Salm 51:5) tiah a ti. Vokfa thlakhat tlinglo tete nih heh
tiah ani man, ani dawi, pakhat le pakhat ani ti hrammi ka hmuh ah khin,.. aw!
Minung lawng siloin saram le satil zong pei sualciain hrin an rak si ve korua
hi… tiah khua a ka ruah ter ngainai. (Adam sualnak nihhin, kan vawlei a khuh ti
cu al awk tha lo arak si ko). Cuti’n sualcia in hrin asi mi kanfa le nih hin an
sual ding le thilthalo an tuah ding hrimhrim a rak si. “Hngakchia nih hin
hruhnak thil le thil thalo hi an tuah tawn phung a si” tiah (Phungthlukbia
22:15a) ah kan hmuh. Cucaah na fale an that lo tikah na khuaruahhar hlah, Minung
nih kan i chuahpi mi pei a si ko cu. Cu a tha lo mi cu remh dingah Nu le Pa
KANRIAN a si. Kahlil Gibran nih cun “nafa cu thal asi; nang cu cantiangli thal
a namtu na si ee” ati. Khoika tiang dah kan fale kan nam khawh hna ti cu nule
pa cungah aa hngat bak. Kan fale an thinlung remhnak dingah hin lam tampi a
ummi chungin phun (4) ten kan langh ter lai.
Theihthiam Hna Ding
Hngakchia hi an kum rup in an sining aa thleng pengvemi an si
i, a ho nih cawnpiak lo zongah sual cu a thiam thluahmah ko lai. Cutikah a
thianghlimmi dawtnak he kan theih thiam hna ding hi a biapi taktakmi asi. Zeicahtiah
cun sual hi mi zeihmah nih duhmi asi bal lo nain kan chungah satan nih a tuh
cang mi thlaici kha a khoh ta cu a herhmi a si. Cucu nu le pa nih kan phawi
ding le a hram kan thah ding kha kan rian a si. Cucaah na fa a that lo tikah a cungah na thin hung tuk hlah, na thin a hun tuk ah cun satan nih nan pahnih in an tengh bak
ko hna tinak a si. satan nih a hrawhmi nafa thinlung na remh kho lai lo. Sual
aa thoknak hram cu satan a si, ti theihthiam hi fale thinlung remhnak caah a
biapi ngaimi asi.(Gen 3:7)
Nunzia in Cawnpiak Hna
Ding
Nu le Pa nih fale caah cawn tlak nunzia kan ngeih hi a biapi
taktak mi asi. Jim Henson nih Cun “hngakchia nih cun zeidah cawnpiak na timh
hna timi nakin nangmah tu kha anlung ah a caam deuh ee” ati(Kids don’t remember
what you try to teach them. They remember what you are). W.E.B Du Bios zong nih
“hngakchia nih hin na cawnpiakmi hna nakin na nunin nun an cawn deuh” ati
(Children learn more from what you are, than what you teach). Hngakchia nih hin
an theihmi nakin an hmuhmi hi ani lak deuh ti cu minung a simi paoh nih theih a
si ko. Toidor nun a ngeilo mi nu le pa nih Fa toidor ngeih ding cu ruah ngam a silo,
sual puh pengmi fa nih midang sual puh thiam lo ding cu lam apit. Mi conglawmh
le thangthat a hmanglo mi nu le pa nih mi lawmh a thiamngaimi fa ngeih ding cu
van tlak hau phun asi, Zawmhtaih serhsatmi nupi/pasal cu a fale nih an zaangfak
ngai tawn nain an upat khawh tawn lo. Na nupi/pasal kha nafa le nih an upat khawh
nak ding ahcun, nangmah nih na upat hmasa a herh. Kan fale nih: mi lawmh thiam
hna seh, I toidor hna seh, an palh tikah ka palh ti khawh hna seh ti kan duh ah
cun cucu kan mah ah an hmuh khawh hrimhrim ahau. Kan fale hmaika ah Khual le
mileng kan chawnh ning, nu le va kan i chawnh ning, hawi he bia kan i ruah ning
tiang hin an rak biapi tuk hrinhran. A hlei in fale theih ah mi thangchiat mi
kongceih (a hlei in Sunday school cawnpiaktu le Pathianbia a chimtawn tu)
hrimhrim cu fale thinlung thah bantuk asi caah hrial hrimhrim ding an si.
Bia in Cawnpiak hna Ding
Minung nih hin tha te’n bia kan ngaih ah cun minit 10 bia an
chimmi chungin 50% hnarcheu tluk kan i cinken khawh i nazi pakhat an chimmi
chungin 15% tluk kan i cinken khawh an ti. A zeipoh siseh law BIA kakhat hi Minun
thlengtu le hrawktu a si tawn bang, bia in kan fale cawnpiak hi a rak herh tuk ve.
Phungthlukbia 22:6 ah “a zulh awk lam a simi kha hngakchia cu cawnpiak law, a
upat tikah mah cucu a pial tak ti lai lo” tiah kan hmuh. Kan Bible nih fale
cawnpiak le chimhhrin a kan fial nain Nu le pa tampi cu kan fale cawnpiak bak
loin a sik rumro in kan sik tawn hna(sik le cawnpiak cu aa ralkahmi an si). Nu
le pa hi fale uktu siloin fale thihruaitu ding kan si. Kan fale uk kan timhhna
chung paoh cu kan chungkhar cu fale caah a nuammi chungkhar si lo in a luatlomi
thonginn bantuk asi ko lai. Margaret Mead nih cun “hngakchia cu ruahding kha
chimhding siloin ruahningcang tu chimh ding an si” (Children must be taught how
to think, not what to think) a ti. Cawnpiak timi cu an mah zong thinhung lo
nangmah zong thinhung lo tein: an theih rih lo mi thil phunkhat nih a chuahpi
khawhmi thatnak le chiatnak fianter khi asi. Tck: Phone zoh nih nafa a lem tuk
ahcun phone zoh a that lonak le nafa phone a zoh ruangah a cangding mi hmailei
kong na ruah ah na ngaihchiatnak kha a lunglut lak in na chimh ahau. Kan
cawnpiak hna tikah lungtak te’n cawnpiak hna ding asi, a herh ahcun kan
mitthli (duhsaknak) he zong kan cawnpiak hna awk asi.
Upat/ Fak Hna Ding
Nu le pa tampi cu kan fale hi rian fial ding le duhpoh in
tukvelh ding men ah kan ruah hna, kan i manh ko zongah rian kan fial hna, kan
thinhun caanah kan velh hna, (cucu kan dawt hna caah kanti, lih asi) cu a
niamtukmi le fihnung tukmi lungput cu kan fa le nih ani thanpi dih: an nau le
kha rianfial ding le ukding ah an ruah hna, a der deuhmi serhsat an thiam colh,
midang caah timi lungput a bau, mah zawn ruahnak lungput a khat. Cu vialte cu
nu le pa nih fale kan upat hna lo ruang ah a tlaimi an si. Atu chan chinmi nu
le pa nih hi lungput thalo kan fale thinlung a hrawk dih tu, kal tak hi kan fale
thinlung remhnak lam tha bik asi. Na fa nih nan chungkhar ah a duhmi bia a chim
ngam maw? Ka chungkhar nih an ka dawt bak ko tiah aa ruat maw? Na pawng a um’ah
aa nuam maw? Ka chungkhar ah ka him bak ko tiah aa ruat maw? Hi biahal nak hi
nafa caah NO asi ah cun upat nak na pekmi a za lo tinak asi. A dam lomi pum a
than khawhlo bang, a dam lomi thinlung zong
a thang kho ve lo. Kan fale nih: conglawmhnak, dawtnak, le lawmhnak
bia a tu le tu nu le pa sinin an theih lengmang ding hi an thinlung damnak caah
a biapi taktak mi asi.
A donghnak ah: fale caah kan nung kan ti tikah hin hnipuan le
tirawl an herhmi zoh khenh hi cu chimthlak an rak si lo. A ngai te tiahcun thilchia tuk kan ti ter hna le rawl kan pek hna lo ah cun kan mah mual pei a pho ko lai
cu. An lungput a that/hman khawhnak hnga nu le pa nih teimak chuah tein lenglei
nakin chunglei lungput kha biapi deuh ah ruatin an thinlung sersiam hi i
hmaithlak u sih. Tuluk phungthluk ah “chankhat nih thingkung an cin, a dang
chankhat nih thladem an hmuh” an ti (one generation plants the trees; another
gets the shade). Abdul Kalm nih “kan fale nih a tha deuhmi thaizing an hmuh
khawh nak hnga tuni kan caan hi thaap bak ko u sih” ati(let us sacrifice our
today so that our children can have a better tomorrow). Kan fale nih atha
deuhmi thaizing le thladem an hmuhnak hnga an thinlung sersiam a herh tuk lio
caan ah nu le pa nih daithlang loin, i hne tualmal ko sih tiin……
Pathian Ruahning le Minung Ruahning
https://www.amazon.com/s?k=airpods&crid=3NKVU1XFKUA07&sprefix=air%2Caps%2C101&linkCode=ll2&tag=jcthangte-20&linkId=0c1f0dcd3132675dca494f7aa12eb9a9&language=en_US&ref_=as_li_ss_tl